Gồm 7 truyện ngắn, trong đó Vụ án không có kẻ sát nhân được đặt làm tựa để cho cả tập truyện như đã thu trọn nội dung mà tác giả Higashino Keigo gửi gắm vào mỗi câu chuyện, và cũng như thâu trọn tinh thần của ông trong rất nhiều tác phẩm xuyên suốt sự nghiệp sáng tác đồ sộ ông xây dựng lên. Rằng một vụ án không có kẻ sát nhân, không đơn thuần chỉ là một vụ án không phải án mạng. Mà đứng từ nhiều góc độ, đi tới tận sâu động cơ gây án, thì hung thủ, cũng có thể là nạn nhân trong chính câu chuyện của họ. Hoặc bởi, có kẻ chủ đích xây dựng lên một vụ án, không có kẻ sát nhân.
Vô tình hay cố ý
Mang hình thức một tập truyện ngắn mà mỗi câu chuyện lại chứa đựng một nội dung khác nhau, nên có thể nói, nguyên nhân, hình thức, động cơ vụ án trong tập truyện Vụ án không có kẻ sát nhân hết sức phong phú, đa dạng. Có sự vô tình, đúng với nghĩa của “vụ án không có kẻ sát nhân”, nhưng cũng có sự cố ý để dàn xếp sao cho án mạng kia trở thành một “vụ án không có kẻ sát nhân.” Song dù là vô tình hay cố ý, thì cũng có những sát ý đã xuất hiện và mỗi vụ án đều ẩn chứa sự phức tạp riêng trong thể tài truyện ngắn mà tác giả Higashino Keigo đã rất dụng công khi từng sáng tác, đều mang một thủ pháp riêng biệt với hệ thống nhân vật đủ mọi lứa tuổi, tầng lớp, ngành nghề… Tất cả khiến mỗi câu chuyện như từng lát cắt chứa đựng một mặt kính trong chiếc kính vạn hoa của xã hội Nhật Bản đương thời vậy.
Thật vậy, đó là những vụ án nạn nhân đã tự kết liễu cuộc đời của chính mình, bằng cách này hoặc cách khác, xuất phát từ sự tuyệt vọng trong một cuộc sống không còn lối thoát hay từ nỗi bất lực, mất phương hướng về một tương lai bất định. Họ từng có một lí do để sống và rồi khi lí do đấy trở thành vết thương trí mạng, họ chọn cách tự diệt, chấm dứt những dở dang không thành lẫn tương lai mờ mịt phía trước. Họ đến với cái chết có chủ đích, chỉ rằng, nguyên nhân cho cái chết của họ, là vô tình hay hữu ý, lại cần quá trình đào sâu của người điều tra để tới những bí ẩn còn phong kín, trong thân thế lẫn quá khứ bản thân nạn nhân.
Đó là khi cái chết xảy đến, tất cả đều có sự tổng hòa của muôn vàn các yếu tố, lòng muốn chết của nạn nhân, yếu tố ngoại cảnh vô tình tác động, sát ý của con người. Quy kết trách nhiệm cho ai đây? Khi từ Một hành động nhỏ có chủ ý, đã có một sinh mạng vĩnh viễn rời xa trần thế còn sự thật, mãi về sau người ta mới biết đến.
Và là khi, chỉ với dung lượng một truyện ngắn, tác giả Higashino Keigo đã xây dựng lên những câu chuyện mang hình thức phức tạp, nội dung lớp lang trong cấu trúc truyện lồng truyện với sự xuất hiện của việc dàn dựng vụ án công phu, thủ pháp gây án không quá phức tạp nhưng lại có sự dày công ở khía cạnh động cơ gây án. Nên rằng, có những điều tưởng chừng vô ý, mà vô tình tạo nên Hung khí màu trắng hằn sâu vào ẩn ức con người, từ đó trở thành sát ý tạo nên bi kịch khôn thể vãn hồi. Cũng có những thứ dục vọng hữu ý, hằn vào bóng Hai người trong đêm tối, hiện hình trong sự băng hoại đạo đức của tấn thảm kịch cá nhân, gia đình.
Và Vụ án không có kẻ sát nhân, như lời kết cho mối tương quan giữa sự hữu ý hay vô tình kia. Rằng tới tận cùng, bi kịch nào cũng có những ác ý, sát tâm xuất hiện. Nên là nạn nhân hay là hung thủ, nỗi day trở nhức nhối này đã luôn trở đi trở lại trong các tiểu thuyết của Keigo tiên sinh, lẫn những truyện ngắn trong tập truyện Vụ án không có kẻ sát nhân mà ông viết nên.
Là hung thủ hay là nạn nhân
Như đã nói, dù là tiểu thuyết hay truyện ngắn, mỗi tác phẩm của Keigo tiên sinh đều được xây dựng với một nội dung lớp lang, cấu trúc truyện lồng truyện khá đặc trưng để mang đến những góc nhìn đa chiều cho người đọc về con người muôn mặt và cuộc sống muôn màu. Bởi vậy, từng sáng tác đó, dù đa dạng đề tài đến đâu thì chừng như đều gặp nhau ở điểm chung, khi tác giả Higashino Keigo vẫn luôn tạo dựng lên những ranh giới mong manh giữa đúng – sai, thiện – ác mà nạn nhân hay hung thủ, đứng trên những góc nhìn khác nhau, đều khó để phân định trong câu chuyện. Và tập truyện ngắn Vụ án không có kẻ sát nhân cũng không nằm ngoài điểm đặc trưng sáng tác đó của Higashino Keigo.
Vụ án không có kẻ sát nhân, là vụ án không có kẻ thủ ác vì bản chất vụ án đó, nạn nhân đã thật sự tự kết liễu tính mạng; hoặc vụ án được dàn dựng công phu để như sự vụ biến mất không dấu tích; hay rằng, hung thủ trong vụ án, cũng chính là nạn nhân của một câu chuyện khác, xưa cũ hơn mà xét về “cái tình”, có lẽ chẳng nỡ để đánh giá cho chính trường hợp bi thống họ đã trải qua. Vì thế, mỗi câu chuyện trong tập truyện Vụ án không có kẻ sát nhân mới như những lát cắt mang nhiều chiều kích của một Nhật Bản đương đại phức tạp với sự băng hoại đạo đức dường như đã di căn tới tận cấp tế bào là mỗi con người vậy.
“Sự băng hoại diễn ra trong im lặng và chậm rãi, giống như đang xem một thước phim quay chậm.”
Một hành động nhỏ có chủ ý kết thúc một sinh mạng, để cho những người còn ở lại nỗi day trở khôn dứt về nỗi đau, gánh nặng đè lên vai suốt những năm quá khứ cho đến hiện tại có lần nữa nhìn lại. Cô gái nhảy múa, và chỉ khát khao được nhảy múa nhưng khi niềm đam mê đối diện với sự nhỏ nhen và ích kỉ của con người, thì khao khát đó lại như vết cứa trí mạng, rút chiếc mỏ neo cuối cùng, neo đậu cô gái với trần thế. Tạm biệt huấn luyện viên, sau lời tạm biệt là cuộc gặp lại, cuộc gặp giữa người con gái đã đốt cháy cả thanh xuân với chiếc bánh vẽ được dựng lên trước mắt để rồi khi cô tới sườn dốc sự nghiệp, cô nhận ra, cô đã chẳng còn lại gì và tất cả chỉ là dối trá.
Là bóng Đêm vô tận, kéo dài ẩn ức định kiến từ quá khứ tới hiện tại, từ định kiến mà tạo thành ác ý giữa chính những người yêu thương nhau. Và cũng là thứ bóng đêm nhuốm màu nhục dục làm băng hoại đạo đức, bào mòn tâm hồn con người, hơn cả Hai người trong đêm tối kia.
Là thứ Hung khí màu trắng, vô hình, vô dạng mà một người phụ nữ bất hạnh đến cùng cực, chỉ còn biết gán mọi tội danh cho thứ hung khí kia, trước mọi mất mát cô phải chịu đựng. Và là một Vụ án không có kẻ sát nhân, bao chứa ở đó trọn vẹn, sự mục ruỗng tình cảm, nhân cách tới tận cùng của con người trong nỗi quay cuồng của dục vọng lẫn lòng tham không đáy.
Bảy truyện ngắn, bảy bút pháp làm nên những cốt truyện riêng biệt, nhất là Vụ án không có kẻ sát nhân còn được xây dựng với hai dòng thời gian, sự phân tách ngôi kể “tôi” thành hai điểm nhìn trong hai cá nhân khác nhau; từng tiểu thế giới trong tập truyện ngắn Vụ án không có kẻ sát nhân đã khắc họa lên bóng hình con người hiện đại luôn chênh vênh giữa ranh giới thiện – ác như thế. Nạn nhân hay hung thủ, chỉ cần thay đổi góc độ tiếp cận vấn đề, mối tương quan có lẽ cũng sẽ đổi khác.
Chỉ là, dù đứng ở khía cạnh nạn nhân hay hung thủ, thì mỗi câu chuyện cũng đều để lại dư vị đắng đót khôn dứt về nỗi day trở, nghĩ suy trước dáng hình con người đương thời mang theo nỗi ẩn ức sâu kín, góc khuất tăm tối trong tâm hồn. Và rằng, đã từng khi nào, người ta cũng nổi lên sát tâm trong một Vụ án không có kẻ sát nhân chăng.
*Đọc thêm một số bài review khác về tác phẩm của tác giả Higashino Keigo:
Bạch Dạ Hành – Tội ác trưởng thành trong đêm tối
Phía sau nghi can X – Hồi hộp bất ngờ đến phút cuối
Người gác cây long não – Người canh gác “thỉnh nguyện” của con người
Mọt Mọt
