Quái đàm – Chuyện yêu ma hay chính cuộc sống đời thực vẫn đang tiếp diễn

Truyền thống văn hóa của một đất nước được tạo tác lên từ mạch chảy lịch sử xuyên suốt, từ không gian văn hóa, phong tục tập quán, tôn giáo tín ngưỡng,… cùng kho tàng văn học dân gian được lưu truyền từ đời này sang đời khác. Và Nhật Bản cũng không nằm ngoài quy luật chung đấy. Bản sắc văn hóa đặc sắc của xứ sở anh đào một phần được tạo lên từ những câu chuyện liêu trai tồn tại ngàn đời. Để rồi, với niềm say mê, yêu thích lẫn ánh nhìn của con người hiện đại, các câu chuyện vốn lưu truyền qua hình thức truyền miệng đó được khắc ghi lên trang giấy qua sự chuốt tác của Lafcadio Hearn ở tập truyện Quái đàm.

1. Quái đàm – Chuyện yêu quái và dị trùng Nhật Bản.

Là tác phẩm kết tinh từ công sức sưu tầm, tập hợp, nhuận sắc của tác giả Lafcadio Hearn, một người yêu văn hóa cổ truyền Nhật Bản vô ngần đến nỗi ông đã cưới một người phụ nữ Nhật, nhập tịch vào quốc gia này và có tên tiếng Nhật riêng: Koizumi Yakumo; bao chứa trong Quái đàm chính là mạch nguồn những câu chuyện cổ liêu trai về yêu ma quỷ quái lưu truyền trong dân gian nước Nhật từ cổ chí kim. Tập truyện được chia ra làm hai phần: phần Yêu quái và phần Dị trùng.

Phần Yêu quái gần với thể ghi chép một cách chân thực các câu chuyện được truyền miệng còn phần Dị trùng, ghi chép các tích truyện xưa chỉ là yếu tố phụ trợ cho những bình luận, triết lý, chiêm nghiệm của riêng tác giả. Vì thế, chất Nhật cổ xưa, liêu trai huyễn ảo vừa thể hiện ở không gian cổ tích, huyền thoại vừa thể hiện ở cách nhìn nhận của con người vào sâu lớp trầm tích văn hóa dân gian.

Thật vậy, với Quái đàm, tác giả Lafcadio Hearn đã đưa độc giả tại một đất nước khác, sống trong một nền văn hóa khác đến một thế giới đa sắc, đa màu của những truyện kỳ ảo đậm chất truyền thống của nước Nhật về những hình ảnh, yêu quái, sự vật, hiện tượng, con người có thể ta vẫn thường nghe kể nhưng sự tích, hoạt động của yêu quái ấy như thế nào thì không phải ai cũng có thể hiểu rõ. Đó là các tích truyện về loài hoa anh đào, loài hoa tượng trưng cho nước Nhật, cho lòng kiên cường của con người Nhật Bản trong hình tượng hi sinh của bà vú để đổi lấy sinh mạng cho người con gái trẻ hay bóng hình một người đàn ông sẵn sàng đánh đổi mạng sống của bản thân để đổi lấy sinh mệnh cho loài hoa. Đó là những câu chuyện yêu quái đáng sợ về con lửng có thể biến thân thành người nhưng mang gương mặt thiếu hoàn toàn ngũ quan hay những tên yêu quái cổ dài chuyên dụ dỗ con người ăn thịt. Đó là chuyện về nàng tuyết Yuki mang lòng yêu hận hay chuyện nàng liễu Aoyagi nặng một lòng yêu với chàng samurai đa tài.

Không chỉ vậy, đó còn là những câu chuyện mang đậm sắc thái tâm linh, tôn giáo nhà Phật về nhân duyên luân hồi trong sự chuyển sinh của nàng Otei, về chấp niệm của con người biểu hiện qua hình ảnh Gương và chuông, về ái dục vô minh qua Giấc mơ của Akinosuke, về hình ảnh Bồng Lai – một hình ảnh đầy tính biểu tượng của đạo Phật trong câu chuyện cùng tên… Hay rộng hơn nữa, những câu chuyện ở Quái đàm, xuất hiện liên tiếp bóng hình những nhà sư đức hạnh, cứu nhân độ thế, phổ độ chúng sinh khỏi tai kiếp hay thấu hiểu lòng người mà siêu sinh được cho những linh hồn vẫn còn vấn vương bụi trần.

Và trong những câu chuyện mang đậm nét riêng của bối cảnh, đời sống của con người Nhật Bản, những truyện yêu quái, dị trùng trong Quái đàm còn mang theo motif chung với các truyện dân gian trong khu vực cũng như trên thế giới. Như Chuyện chàng Hoichi cụt tai gắn liền với motif truyện những cá nhân tài năng nhưng bất hạnh. Truyện Uyên ương gắn với motif truyện vợ chồng thủy chung, son sắt. Truyện Riki ngốc nghếch lại gần với motif truyện về các chàng ngốc… Đặc biệt, phần Dị trùng tác giả đã chia sẻ những chuyện về Bướm, về Kiến, về Muỗi suốt thời gian ông kiếm tìm ở nước Nhật phần lớn đều là những câu chuyện có xuất xứ hay chịu ảnh hưởng của Trung Hoa.

Nhưng biểu hiện này hoàn toàn không mâu thuẫn với lời khẳng định những truyện dân gian trong Quái đàm đã góp phần cấu thành lên bản sắc văn hóa Nhật Bản. Bởi có những motif đã trở thành phổ biến trong văn học dân gian trên thế giới. Nhưng cách kể, tình tiết, bối cảnh, nhân vật,… trong mỗi truyện lại thể hiện ở đó nét riêng của văn hóa, tâm thức người dân bản địa. Và với Quái đàm, qua những câu chuyện có phần kinh sợ, độc giả có thể nhận thấy ở đó là đất nước, con người Nhật Bản đầy riêng biệt. Đó cũng chẳng phải là bản sắc, là văn hóa riêng của một quốc gia sao?

Nguồn ảnh: Page IPM

2. Dòng chảy lịch sử và đời sống con người trong tập truyệnQuái đàm.

Quái đàm là tập hợp những truyện kỳ ảo về yêu ma và dị trùng. Nhưng sâu trong tác phẩm ấy là dòng chảy lịch sử cũng như đời sống, tâm thức con người Nhật Bản qua các thời kỳ. Và chính yếu tố lịch sử cùng yếu tố con người càng làm đậm sâu thêm tính đặc trưng riêng biệt cho mỗi câu chuyện xuất hiện trên trang sách.

Đó là truyện về thời loạn Jisho – Juei với cuộc chiến giữa hai gia tộc Genji và Heike cùng những hệ lụy cuộc chiến đó gây ra với đời sống con người Nhật Bản dẫu chiến trận có kết thúc. Đó là thời loạn Eikyo đã xuất hiện một vị samurai kiệt xuất Isogai làm việc cho gia tộc Kikuji. Sau khi gia tộc sụp đổ, Isogai trở thành một vị sư mang dòng máu ngang tàng, kiên cường của người samurai năm nào. Hay đó là thời Bummei (1469 – 1486) đã diễn ra mối tình cảm động giữa người samurai trẻ tuổi Tomotada với nàng liễu Aoyagi khiến lãnh chúa cũng phải cảm động mà tác thành cho hai người…

Để rồi từ đó, từ những câu chuyện ấy, người xưa như gián tiếp phê phán những cuộc chiến tranh phong kiến đẫm máu. Chiến tranh đã lùi xa song bóng ma quá khứ vẫn luôn hiện hữu ảnh hưởng tới cuộc sống người ở lại dẫu thời đại có đổi thay, dẫu con người có “không nghe, không thấy” thì sự hiện hữu ấy vẫn luôn tồn tại. Không chỉ vậy, các câu chuyện còn khắc họa lên bóng hình con người Nhật Bản sống trọn trong lịch sử với tất cả ý chí, nghị lực, tình thương, theo một chữ “đạo” vẫn luôn ghi dấu. Chàng mù Hoichi tài năng, bất hạnh nhưng dẫu bị yêu quái cắt mất đôi tai vẫn quyết không than khóc nửa lời. Những vị samurai hay những con người sống theo tinh thần võ sĩ đạo đã sẵn sàng hi sinh cả mạng sống vì người khác. Những ân nghĩa thủy chung vợ chồng, con cái như khiến người ta vượt qua ranh giới, định kiến người – yêu để kiếm tìm hạnh phúc hay giữ trọn vẹn nghĩa tình với nhau.

Đồng thời, qua Quái đàm độc giả cũng hiểu thêm phần nào phong tục tập quán, đời sống của con người Nhật Bản trong lịch sử. Nơi ấy có tục kể chuyện kèm theo đệm đàn biwa, những lễ nghi đối với người đã khuất, hoặc nguyện vọng của người ở lại tới cuộc sống kiếp sau của người vừa tạ thế. Tất cả làm nên một Quái đàm, đúng như nhận định: “Không chỉ cô đúc tinh túy của kho tàng văn học dân gian, Quái đàm còn gián tiếp phác họa diện mạo lịch sử Nhật Bản qua một số sự kiện và nhân vật đáng chú ý.” Hay có thể nói chăng, Quái đàm chính như một lát cắt bao chứa những lớp vân quá khứ đã qua của nước Nhật.

Nguồn ảnh: Page FAHASA

3. Sự nhuận sắc của Lafcadio Hearn tới những truyện cổ dân gian.

Như đã nói, Quái đàm không phải là sự ghi chép một cách giản đơn tất cả những gì Lafcadio Hearn sưu tầm được trong dân gian. Ở tác phẩm này có sự gia công, gọt giũa, nhuận sắc viên ngọc thô từ những câu chuyện liêu trai truyền miệng. Để từ đấy, tạo lên một tập truyện vừa mang âm hưởng cổ xưa, cũng vừa mang nét hiện đại đương thời “tác phẩm dung hòa được hình thức hiện đại với chất liệu cổ điển, chan chứa mỹ cảm Đông – Tây, vừa có giá trị thưởng thức vừa có giá trị kiến thức”. Cũng bởi vậy, Quái đàm không chỉ là tập hợp những câu chuyện dân gian về một thời đã qua, do những con người vô danh kể lại mà còn là câu chuyện hôm nay, trong trục thời gian vẫn đang tiếp diễn.

Thật vậy, ở tác phẩm này có sự kế thừa, phát triển những ý truyện của người xưa để tạo lên một tác phẩm hoàn chỉnh trên nền tác phẩm cũ vẫn còn dang dở như Truyện Aoyagi. Hay tác giả Lafcadio Hearn đã có những kiến giải tác phẩm để độc giả thêm hiểu câu chuyện ông kể như trường hợp truyện Gương và chuông với động từ đặc biệt “nazoraeru”.

Và tới phần Dị trùng, sự kiến giải ấy đã phát triển thành chiều sâu triết học, tâm lý, xã hội học trong cách ông phân tích hình ảnh loài bướm với lối sống con người, hình ảnh loài muỗi với phong tục thờ cúng của con người Nhật Bản, thậm chí là triết lý về cộng đồng xã hội trong mối tương quan, so sánh giữa xã hội loài kiến với xã hội loài người. Đặc biệt, bản thân Lafcadio Hearn còn có sự sáng tạo huyền thoại cho riêng bản thân trong chính tác phẩm ông sưu tầm, biện giải ở truyện Hoa hướng dương. Giữa không khí đậm đặc chất văn hóa Nhật Bản, lịch sử nước Nhật qua từng thời kỳ, Hoa hướng dương là phong vị phương Tây tác giả mang tới để quyện hòa cùng nét truyền thống của xứ hoa anh đào.

Tất cả sự nhuận sắc nhằm tạo lên một cuốn sách hoàn chỉnh đã đưa Quái đàm trở thành một tác phẩm của hôm nay và mãi về sau. Bởi con người, sống ở bất cứ thời đại nào ai chẳng cần theo một chữ “đạo” để không lầm đường lạc lối, ai chẳng cần sống trọng tình, trọng nghĩa, giữa cuộc đời, phú quý vinh hoa cuối cùng chỉ tựa giấc mộng thoáng qua… Và cộng đồng, xã hội loài người vẫn luôn vận hành, tiến lên để đạt tới sự hoàn thiện, hoàn mĩ trong cả cơ cấu tổ chức lẫn đạo đức cá nhân. Quái đàm kể chuyện yêu ma mà nói chuyện con người như vậy đó.