Không phải truyện cũng chẳng phải thơ về tuổi học trò – địa hạt văn chương vốn đã mang dấu ấn rực rỡ của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh, cuốn sách “Người Quảng đi ăn mì Quảng” là một cuốn tạp văn nơi con người xã hội của Nguyễn Nhật Ánh bàn luận về ti tỉ thứ trên đời, rất thời sự, rất đa dạng và linh hoạt, nhưng không hề kém phần hấp dẫn và hài hước, từ một tâm hồn luôn nặng lòng với cuộc sống, với nghề cầm bút, với quê hương, và với đất nước.
Một cuốn tạp văn
Tạp văn là một thể loại tản văn, văn xuôi ngắn gọn, hàm chứa súc tích, nội dung phong phú, hình thức linh hoạt, không có cốt truyện rõ ràng, thường thiên về suy tưởng, biểu cảm hoặc bày tỏ quan điểm cá nhân về cuộc sống, con người, thiên nhiên… Đặc điểm chung của tản văn là ngắn gọn, linh hoạt, đa dạng; phản ứng một cách nhanh nhạy, kịp thời trước những vấn đề bức xúc của xã hội với những ý kiến đánh giá rõ ràng và sắc sảo.
Tạp văn thường là những sáng tác chủ yếu in trên báo chí, sau tuyển chọn in thành tập. Cuốn sách “Người Quảng đi ăn mì Quảng” là một quyển tạp văn xuất bản lần đầu năm 2005, gồm ba phần với tổng cộng 35 bài viết đã được đăng trên các báo Sài Gòn Giải Phóng, Sài Gòn Tiếp Thị, Tuổi Trẻ, Mực Tím, Kiến Thức Ngày Nay, trong đó còn có một bài viết dành cho Kỷ yếu Trường trung học Trần Cao Vân nơi tác giả từng theo học.
Nhìn khái quát thì phần một và phần hai của cuốn sách được phân chia dựa theo thời gian đăng báo – với phần một là những bài viết từ thập niên 90 của thế kỷ 20 và phần hai là những bài viết đầu thế kỷ 21, riêng phần ba là mục trả lời thư và thắc mắc của các bạn độc giả gửi về cho nhà văn Nguyễn Nhật Ánh xoay quanh tác phẩm, văn chương, chữ nghĩa.
Vậy là đã rõ phần ba của cuốn sách “Người Quảng đi ăn mì Quảng” viết về những gì! Còn hai phần đầu thì sao? Chẳng riêng gì món mì Quảng của xứ Quảng, tác giả còn tản mạn về những “con rồng” trong phim võ thuật Trung Hoa, về World Cup, về miền Tây, về thư pháp, về ngôn ngữ của chat, về sách, về lịch, về quạt, về chuyện trong nhà không có đàn ông, về chuyện ngổn ngang phố xá, về văn hóa đại chúng, về chuyện đồ giả, chuyện mini hóa, chuyện hiện đại hóa, chuyện sân khấu, chuyện kịch, chuyện cải lương…
Cuốn sách giống như một bức tường nhà hay một trang cá nhân trên mạng xã hội, nơi cá nhân Nguyễn Nhật Ánh thoải mái nói lên cảm nhận, phô bày suy nghĩ của bản thân mình về những gì đã được quan sát, nhìn thấy, trải nghiệm, chiêm nghiệm… Cuốn sách bởi vậy mà dễ đọc, dễ hiểu, qua câu chữ hài hước duyên dáng của tác giả lại thêm phần hấp dẫn, thú vị.
Con người xã hội của Nguyễn Nhật Ánh
Con người xã hội – chữ mà nhà phê bình văn học Huỳnh Như Phương đã dùng trong phần giới thiệu tác phẩm – của Nguyễn Nhật Ánh, là người con đất Quảng Nam sinh ra trong thời kỳ đất nước còn bị chia cắt (ông sinh năm 1955), về sau vào Nam học tập và lập nghiệp; là một con người sống giữa cộng đồng, quan sát tỉ mẩn từng ngóc ngách của xã hội thông qua cuộc sống bình dân, mang tinh thần gắn bó sâu sắc với quê hương và ý thức rõ ràng về bản sắc văn hóa vùng miền, rồi cất lên tiếng nói ôn hòa và nhân văn, không lên giọng dạy đời cũng không giáo điều sáo rỗng.
Tác giả mượn chuyện sân khấu nhỏ ở 5B Võ Văn Tần để bàn về việc mọi thứ đang dần mini hoá như gậy Như Ý của Tôn Ngộ Không. Ông mượn chuyện cái nốt ruồi đặc biệt duyên dáng của ca sĩ Thanh Lan được tìm thấy trên khóe môi của rất nhiều thiếu nữ để bàn về sức ảnh hưởng của các ngôi sao đến công chúng hâm mộ. Nói chuyện đi ăn mì Quảng để bàn về bản sắc vùng miền và nỗi lòng của người con xa quê. Cũng đâm xầm vào vấn nạn đồ giả để lên án thứ tâm lý bất lương khi kiếm tiền bằng cách lừa gạt niềm tin của người khác. Từ trong nhà ra ngoài phố, từ văn hoá, nghệ thuật đến thể thao, điện ảnh… Nguyễn Nhật Ánh bàn về những chuyện từ hơn mấy chục năm về trước mà hầu như vẫn không lỗi thời trong thời đại ngày nay.
Nhà văn luôn đau đáu về những giá trị tinh thần đang dần bị hao mòn bởi nhịp sống hiện đại.
“Sách cũ, giấy đen, không còn đọc được, nhưng nó lại có giá trị của những trang nhật ký cuộc đời. Nó là kỷ niệm, là nhắc nhớ, là những cuốn sách không phải để đọc mà để nghĩ ngợi, để suy tư, để ngẩn ngơ cùng năm tháng đời người. Bán chúng làm chi. Vì giữ chúng thì chật nhà nhưng không có chúng, cuộc đời ta bỗng hóa ra buồn tênh, trống rỗng…”
Nguyễn Nhật Ánh không chỉ đặt vấn đề mà còn thông qua hiện tượng để nói về bản chất, nhờ đó mà người đọc có thể thấy được thế giới quan của tác giả, từ đó thấu hiểu và thân thuộc hơn với chính con người xã hội Nguyễn Nhật Ánh, thay vì con người nghệ sĩ vẫn thường được biết đến là người dệt mộng tuổi thơ đứng sau những thiên truyện đầy lôi cuốn.
Con dế giang hồ đang nhớ quê
“Giữ mùa, cất tháng, giấu chiêm bao
Đôi mắt tôi cay hạt bụi nào
Khóc trong trí nhớ bờ tre nhỏ
Chuồn chuồn còn tắm ở cầu ao?
Xe đò chỉ chạy một ngày thôi
Bảy nhánh sông thêm bốn ngọn đồi
Nằm nghe chìa khoá xoay trong ổ
Mới biết thời gian đóng cửa rồi
Lại một năm xa chắc chẳng về
Tháng mười lũ quét trắng cơn mê
Ở đây áo ấm, trời lên Tết
Con dế giang hồ đang nhớ quê…”
Đây là bài thơ do ba chị Ni viết, ông thường hay nhớ quê, nên ông đã làm thơ sầu xứ. Ba chị Ni và chị Ni đều là những nhân vật trong tác phẩm “Tôi là Bêtô”, họ có niềm đam mê đặc biệt với bóng đá và những mùa World Cup.
Lại đọc tản văn “Những mùa World Cup” trong quyển tạp văn “Người Quảng đi ăn mì Quảng”, nhận ra ngay anh thanh niên trẻ ngày nào (hay chính bản thân tác giả Nguyễn Nhật Ánh) – người đang ôn lại những mùa World Cup của riêng mình hay nói khác đi là đang ôn lại những kỷ niệm trong đời mình qua những mùa World Cup – chính là hình tượng nguyên gốc của nhân vật ba chị Ni.
Cái thú vị là ở chỗ ấy, đọc tạp văn của Nguyễn Nhật Ánh, sẽ luôn vô tình bắt gặp những bóng dáng hết sức quen thuộc hình thành nên chất liệu văn chương của ông, nơi một phần con người xã hội được chuyển hóa thành con người nghệ thuật.
Đọc thêm review tác phẩm của Nguyễn Nhật Ánh:
- Cảm ơn người lớn – Cuốn bí kíp về lòng bao dung giữa hai thế hệ
- Đảo Mộng Mơ – Robinson phiên bản siêu moe!
- Làm bạn với bầu trời – Điều diệu kỳ từ yêu thương
- Tôi là Bêtô – Thế giới thần tiên dung dị và đời thường
Chuyện bên lề từ một “người Quảng” khác
Trong bài viết “Người Quảng đi ăn mì Quảng”, nhà văn Nguyễn Nhật Ánh có nhắc đến câu “Quảng Nam hay cãi” để biện minh cho cái tính cầu toàn đối với món đặc sản quê hương. Vốn dĩ dân gian truyền miệng có bốn câu vè, nhưng ba câu phía sau phát sinh nhiều dị bản, xin phép viết ra đây một phiên bản khá phổ biến thế này:
“Quảng Nam hay cãi
Quảng Ngãi hay co
Bình Định hay lo
Thừa Thiên ních hết.”
Người gõ những dòng này cũng là “người Quảng”, nhưng không phải Quảng Nam như tác giả Nguyễn Nhật Ánh, mà là Quảng Ngãi. Là người Quảng Ngãi, để cho đúng với cái nết “Quảng Ngãi hay co” thì mình cũng muốn co cưỡng, cứng đầu mà nói thêm một chút, rằng người Quảng mình đây đi ăn mì Quảng họ nấu cũng xét nét dữ lắm!
Mì Quảng, tức là mì của xứ Quảng, được biết đến là món ăn đặc sản của Quảng Nam – Đà Nẵng. Tuy nhiên, đối với một người Quảng Ngãi đã sống ở Đà Nẵng trên mười năm, hơn nữa từ bé đã bao lần được ăn mì Quảng má nấu, lớn lên số lần tự nấu mì Quảng cũng không đếm xuể… như mình, thì khi đọc bài viết “Người Quảng đi ăn mì Quảng”, mình đã trộm nghĩ rằng có lẽ mình cũng thuộc cái nhóm “người Quảng” ấy – chính là nhóm người đã lớn lên với món ăn này, hiểu và yêu nó như yêu bản sắc vùng miền quê hương.
“Ai đi cách trở sơn khê,
Nhớ tô mì Quảng, tình quê mặn nồng.”
(Ca dao)
