Không như nhiều tác phẩm khác trong văn nghiệp của tác gia Tanizaki Junichiro, cái đẹp gắn liền với khía cạnh sắc dục và sự băng hoại đạo đức, cái đẹp trong bộ tiểu thuyết ba tập Mong manh hoa tuyết lại gắn liền cùng sự tàn lụi, tan vỡ. Như bông hoa tuyết, ngay trong vẻ đẹp thuần khiết, trong sáng vô ngần kia đã luôn tiềm ẩn sự lụi tàn, mà hoa tuyết lụi tàn lại chính vào thời điểm khi trời đất ấm dần lên báo hiệu mùa xuân đến. Bao điều mâu thuẫn trong câu chuyện càng khiến cái đẹp trên trang văn Tanizaki Junichiro thêm phần cay đắng, chua xót, đớn đau và bẽ bàng.
Từng là một danh gia vọng tộc thuộc vùng Osaka trong quá khứ nhưng tới những năm đầu thế kỉ XX, sau cái chết của người cha, gia tộc Makioka ngày càng lụn bại khi mà người rể cả bất lực và nhu nhược còn người rể thứ lại không đủ tiếng nói, không thể vượt quyền “nhà chính” trong các quyết định quan trọng. Trước sự sa sút ngày một thêm trầm trọng, bốn người con gái gia tộc Makioka, mỗi người dường như đều chỉ biết níu lấy phần hư vinh ngày trước, trong những năm tháng hiện tại người ta vẫn phải hòa nhập mà sinh tồn giữa thời cuộc đầy biến động.
Sự tàn lụi
Gần như trọn vẹn bộ tiểu thuyết ba tập Mong manh hoa tuyết đều nằm trong sự tàn lụi vô hình và vô tình không gì có thể níu lại được của thời gian, thời cuộc lẫn lòng người.
Sự tàn lụi kia len lỏi vào từng ngõ khuất, vào từng nếp nhà, vào sâu trong tâm thức con người; khiến người ta dẫu có cảm nhận sâu sắc được sự lụi tàn mà gắng sức níu lấy thủa vàng son xưa cũ cũng không thể kháng cự lại bao điều băng hoại đang diễn ra, thậm chí đã xâm thực, thấm dần vào chính bản thân họ.
Vùng Osaka những năm đầu thế kỉ XX, nước Nhật trong những năm diễn ra Thế chiến thứ Hai và thời hậu chiến khi tác gia Tanizaki Junichiro viết lên Mong manh hoa tuyết, như đã thu nhỏ vào cả ba tập sách, hiện hình trong gia tộc Makioka ngày một sa sút này. Những con người thuộc gia tộc ấy, cả những người dân trong vùng khi nhắc tới nhà Makioka vẫn luôn nhớ rằng đây là một gia tộc danh giá thế nào trong quá khứ. Chỉ là buổi hiện tại, trong một xã hội lối sống Tây phương ngày một lấn át những giá trị truyền thống, kim tiền lên ngôi, sự sa sút ở nhà Makioka song chiếu vào thời đại lại càng mang theo nét hoang lương, buồn thảm.
Khi “nhà chính”, gia đình người chị cả Tsuruko miệng ăn núi lở, nhà chị quá đông con mà người chồng lại bạc nhược đến nỗi, làm chẳng đủ ăn khiến gia đình chỉ có thể tằn tiện sinh tồn qua ngày. Thậm chí, đã từ bỏ mảnh đất quê hương Osaka để lên Tokyo những mong cuộc sống khá hơn nhưng chốn kinh kì chỉ càng khiến một tiểu thư khuê các thời quá vãng như Tsuruko thêm lạc lõng, chết mòn giữa bao sự nheo nhóc cùng tồn tại trong căn nhà chứa đựng những kỉ vật thời còn sung túc cô giữ được. Mỗi kỉ vật, thay vì gợi chút ấm áp xưa cũ thì càng khắc sâu thêm mâu thuẫn, hằn rõ sự hoang tàn theo thời gian diễn ra ở gia đình này. “Nhưng những món gia bảo này lại phản tác dụng, chúng chỉ làm nổi bật thêm sự xuống cấp của căn phòng và Sachiko lấy làm lạ khi bắt gặp kỉ vật của cha mình ở một khu buồn tẻ nơi Tokyo. Dường như nó cho thấy Tsuruko đã xuống dốc đến mức độ nào.”
Nhà thứ của người chị kế Sachiko ở Ashiya dẫu có sung túc hơn nhưng cũng không thể so được với chính họ thủa vàng son. Một sự sung túc bề ngoài có lẽ chỉ đủ cho họ sống hàng ngày và dành một phần không gian cho hai người em, cô chị ba Yukiko và cô em út Taeko ở lại. Và thậm chí, ngay chính trong sự sung túc còn gìn giữ được thì ở gia đình Sachiko cũng đã sớm nhen nhóm sự lụi tàn về mọi mặt khi con người nơi đây, những phụ nữ mang dòng máu Makioka đã chẳng hề khỏe mạnh. Sachiko, và cả cô bé Etsuko, con gái chị cũng vậy.
Sự lụi tàn về mặt vật chất kéo theo sự tàn lụi về tinh thần con người, cả ánh nhìn người đời dành cho thành viên gia đình Makioka. Những cô gái nhà Makioka đều vô cùng xinh đẹp và có cốt cách. Nhưng cốt cách của họ đã không còn hợp với vị thế gia đình sa sút trong xã hội, khiến mỗi cô gái nhà Makioka, lại càng như những bóng hình lạc lõng dần khuất chìm trong thời cuộc đầy biến động. Như một Yukiko mãi chẳng thể lấy chồng vì sự kén chọn của gia đình, sự rụt rè song cũng đầy cố chấp của cô và như một Taeko phản nghịch đến thế chẳng phải cũng một phần cô có cái nhìn thực tế, thực dụng nhất trong bốn chị em trong ý thức về vị thế gia tộc hiện tại hay sao?
Sự suy tàn của một dòng tộc, song chiếu lên một xã hội đang trên bờ vực lụi tàn với những gì là truyền thống, tươi đẹp nhất dần khuất bóng như điệu múa cổ truyền của vùng Osaka dần thất truyền trước điệu vũ Tokyo ngày một thịnh hành. Để rồi tất thảy cũng chỉ còn là những vùng kí ức mờ xám, chập chờn của người còn ở lại và “những người muôn năm cũ” (chữ dùng của Vũ Đình Liên) khuất nẻo, những kí ức kia có suy tàn như cách số kiếp con người đã suy tàn trước dòng chảy buổi đương thời hay chăng?
Ẩn chứa hàng loạt những biểu tượng gắn liền với sự tàn lụi như anh đào mãn khai, buổi tà dương nhập nhoạng, sự ốm yếu của con người, những đứa trẻ đã không được ra đời… Mong manh hoa tuyết chừng như dóng lên lời cáo chung cho cả xã hội Nhật Bản những năm đầu thế kỉ XX, khi khói lửa Thế chiến thứ Hai đã manh nha rồi sẽ dần thiêu rụi hết thảy cả con người, nếp xưa. Và cái đẹp bỗng trở nên mong manh xiết bao trước lịch sử khi chẳng thể cưỡng lại sự hủy diệt của thời gian, và của chính lòng người.
Nỗi ê chề
Sự tàn lụi về mọi mặt kéo theo nỗi ê chề không thể che giấu nơi con người.
Nhất là những ai đã từng qua một thủa vàng son vinh hiển, giờ đối diện với sự sa sút cả về vật chất lẫn tinh thần, nỗi ê chề kia càng thêm thấm sâu, cay đắng. Và trước thực tại đắng đót, mỗi người sẽ lại mang theo một cảm thức khác nhau về thân phận, về tương lai mịt mờ phía trước trong một xã hội chừng như không thấy rõ được ngày mai. Tựa bốn cô con gái nhà Makioka, dù có hoàn cảnh và cá tính khác nhau, hành động và suy nghĩ riêng biệt nhưng đều gặp nhau ở niềm đau đớn, tủi nhục về gia cảnh, về phận người họ trải qua.
Thật vậy, người ta thấy rõ nhất nỗi tủi hổ về cảnh nhà sa sút khiến con người trở nên chắt chiu, tính toán tới bần hèn thế nào qua cảnh nhà người chị cả Tsuruko. Người ta thấy rõ nhất niềm cám cảnh về sự mai một của bao giá trị truyền thống, sự chết mòn lặng lẽ của con người qua đôi mắt chị hai Sachiko. Người ta thấy rõ nhất thân phận người phụ nữ chịu tủi nhục ra sao trong những lần Yukiko đi xem mắt và sự xuống cấp của gia tộc Makioka qua các “mối” được giới thiệu với Yukiko ngày càng kém tiềm năng và thậm chí, người ta còn thiếu cả sự tôn trọng tối thiểu với nhà Makioka nói chung, Yukiko nói riêng. Và người ta thấy rõ sự nổi loạn, đi ngược hoàn toàn những điều làm nên căn cốt một gia đình giàu truyền thống tới mức gần như hư hỏng, băng hoại đạo đức của cô út Taeko tựa tiếng cười nhạo cay đắng vào bao thứ cổ hủ, lạc hậu, vào cả cái xã hội ngập tràn mâu thuẫn như một vở bi hài kịch đang diễn ra này.
Nhưng cũng như quá trình lụi tàn không chỉ diễn ra riêng ở gia tộc Makioka mà đó là hiện thực chung của nước Nhật những năm đầu thế kỉ XX, nỗi ê chề từ gia tộc Makioka cũng sớm đã ngấm sâu vào những con người xứ Phú Tang giai đoạn này. Hay nói cách khác, đó cũng là cảm thức chung của con người buổi đương thời khi những giá trị truyền thống dần mai một trước thời đại kim tiền, trước cuộc sống ngày một khốn khó và trước buổi giao thời mà khói lửa chiến tranh ngày một gần hơn bao giờ hết.
“[…] ngôi nhà chỉ nhỉnh hơn một phòng trọ ấy, quá sức tưởng tượng đối với người đàn bà mang cái tên Yamamura kiêu hãnh, một mình gìn giữ điệu múa truyền thống làm nên một phần phong vị Osaka xưa. Ở đó bà đã sống một cuộc đời khổ hạnh nếu không muốn nói là lay lắt.”
Người đàn bà kiêu hãnh mang theo khát vọng vực dậy những điệu múa cổ truyền của Osaka như thế, đến cả cậu ấm con nhà quyền quý thất thế cũng vậy, tới bao hình ảnh bóng người đang xa rời cội rễ trong đôi mắt những ai vẫn quyến luyến quá khứ vàng son lẫn dáng hình những kẻ ngoại quốc tạm trú hay lưu vong cũng đều mang theo nỗi buồn tủi ân ẩn. Nỗi sầu thế hệ, thời cuộc quyện hòa cùng niềm ê chề cá nhân, thân phận khiến trọn vẹn không gian ba cuốn tiểu thuyết Mong manh hoa tuyết đặc quánh nỗi buồn thương, hoài tiếc đầy ám ảnh.
Cái đẹp mong manh tựa hoa tuyết
Xuyên suốt cả văn nghiệp, tác gia Tanizaki Junichiro viết nhiều về cái đẹp và cái đẹp cũng có muôn hình vạn trạng trên trang viết của ông. Nhưng có lẽ với riêng Mong manh hoa tuyết, một bộ tiểu thuyết được ông viết từ những năm Thế chiến thứ Hai bắt đầu diễn ra tới mãi sau thời hậu chiến mới kết thúc, cái đẹp ở tác phẩm này khác biệt và cũng có vị thế đặc biệt riêng giữa văn nghiệp đồ sộ ông đã tạo dựng lên.
Bởi như tựa sách, cái đẹp hiện diện trong ba cuốn sách này đều mong manh vô ngần. Một vẻ đẹp trong sáng giữa một câu chuyện gần như thiếu vắng yếu tố sắc dục nhưng vì thế, sự tàn lụi gắn liền với cái đẹp kia lại càng thêm sắc nét. Tựa những người phụ nữ nhà Makioka, xinh đẹp và cốt cách nhưng đầy yếu đuối, mong manh trước thời cuộc. Người ta nhớ nhiều và nhắc nhiều đến “ngày xưa”, nhưng bản thân người ta lại đang sống trong thực tại. Kí ức, bỗng cũng tựa bông hoa tuyết mong manh, dễ vụn vỡ và chìm vào quên lãng xiết bao trước biến động xã hội.
Hoa tuyết giữ vẻ đẹp trong trắng, mong manh. Tuyết tan cũng báo hiệu xuân đến. Nhưng cái đẹp mong manh như hoa tuyết những người phụ nữ nhà Makioka mãi nhớ đến và gắng sức níu giữ một khi đã vỡ vụn, liệu rằng mùa xuân có đến với họ hay thứ đợi họ phía trước, chỉ là những vũng nước tù đọng khi tuyết tan?
Chảy trôi theo trục thời gian tuyến tính, Mong manh hoa tuyết vừa như lời cáo chung cho một thời đại, cho một lớp người, vừa như niềm hoài tiếc tác gia Tanizaki Junichiro hướng về thủa vàng son quá vãng, về cái đẹp truyền thống mang đậm sắc thái vùng miền ông hằng trân trọng trong dòng chảy thời gian, khói lửa lịch sử, và cả sự hủy diệt lòng người.
Mọt Mọt
*Đọc thêm các bài review sách của tác gia Tanizaki Junichiro:
Hai cuốn nhật ký – Tiểu thuyết khiêu dâm hay áng văn trinh thám?
Tình khờ – Khi cái đẹp đồng hóa cùng quỷ dữ (Tanizaki Junichiro)
Nhật ký già si (Tanizaki Juichiro) – Dục vọng tuổi xế chiều
