Luis Sepúlveda và những trang sách viết cho trẻ thơ

Nổi danh với cuốn tiểu thuyết đầu tay bán được hàng chục triệu bản trên toàn thế giới – Lão già mê đọc truyện tình; nhưng nhắc đến Luis Sepúlveda, bên cạnh sáng tác đã làm nên tên tuổi của nhà văn Chi Lê đó, có lẽ bất cứ ai cũng không thể không nhắc đến những trang viết rất mực trong trẻo, ông viết cho trẻ thơ. Những cuốn sách Chuyện con mèo dạy hải âu bay, Chuyện con mèo và con chuột bạn thân của nó, Chuyện con ốc sên muốn biết tại sao nó chậm chạp, Chuyện con chó tên là Trung Thành… đã trở thành người bạn đồng hành với bao đứa trẻ. Và cả người lớn, những người đã, đang và sẽ sống trong thế giới trẻ thơ muôn màu với hàng vạn câu hỏi vì sao ấy.

Luis Sepúlveda – Một con người đa tài

Sinh ra tại Ovalle, tỉnh Limari, Chi Lê vào năm 1949 trong một gia đình giàu truyền thống, cha là đảng viên Đảng Cộng sản Chile, mẹ là y tá gốc Mapuche; Luis Sepúlveda đến với phong trào chính trị từ rất sớm. Những hoạt động chính trị đầu tiên của ông bắt đầu qua vai trò lãnh đạo phong trào sinh viên sau đó đến bộ phận văn hóa trong chính quyền Salvador Allende. Tại đây, ông phụ trách xuất bản các ấn phẩm kinh điển giá rẻ cho công chúng. Đồng thời, trong thời gian này, ông còn đóng vai trò trung gian hòa giải giữa chính phủ và các công ti Chi Lê.

Sau cuộc đảo chính năm 1973, tướng Augusto Pinochet lên nắm quyền. Sepúlveda bị bỏ tù hai năm rưỡi rồi được phóng thích có điều kiện nhờ vào nỗ lực của Tổ chức Ân xá Quốc tế chi nhánh Đức nhưng phải chịu quản thúc tại gia. Ông đã tìm cách bỏ trốn và sống ngoài vòng pháp luật trong gần một năm. Với sự giúp đỡ của người bạn đứng đầu tổ chức Alliance Française ở Valparaíso, Sepúlveda thành lập một nhóm kịch và trở thành tâm điểm văn hóa hàng đầu của phong trào kháng chiến.

Là một nhà cách mạng, đồng thời cũng là một nhà văn, nhà báo, biên kịch đạo diễn hết sức tài năng, Luis Sepúlveda có nền tảng ngay từ những ngày ông còn theo học ngành Nghệ thuật Sân khấu ở Đại học Quốc gia Chi Lê. Ông hoạt động trên nhiều lĩnh vực và bất cứ lĩnh vực nào ông cũng đạt được những thành tựu to lớn như giải thơ Cabriela Mistral năm 1976, giải văn học Casa de las Americas năm 1979, giải Phát thanh – Sân khấu quốc tế của Đài Tiếng nói Tây Ban Nha năm 1990, giải Phim ngắn của Đài Truyền hình Tây Ban Nha năm 1991… Đặc biệt, vào năm 1989, khi đã bước vào tuổi tứ thập, Luis Sepúlveda chính thức chinh phục giới văn chương cùng bạn đọc trên toàn thế giới với cuốn tiểu thuyết đầu tay có tựa đề Lão già mê đọc truyện tình.

Mặc dù thành công ở nhiều phương diện thể loại, nhưng riêng mảng văn học thiếu nhi, bộ tác phẩm gồm: Chuyện con mèo dạy hải âu bay, Chuyện con mèo và con chuột bạn thân của nó, Chuyện con ốc sên muốn biết tại sao nó chậm chạp, Chuyện con chó tên là Trung Thành… còn đưa cái tên Luis Sepúlveda trở nên đặc biệt thân thiết với riêng độc giả nhỏ tuổi trên khắp thế giới. Các câu chuyện có dung lượng không quá dài, được xây dựng như những thế giới nhân hóa chứa đựng sắc màu trong trẻo mà không kém phần tinh tế, ý nhị, sâu lắng về những bài học ngỡ rằng giản dị song lại rất đỗi quan trọng trong việc xây dựng nhân cách trẻ nhỏ.

Những trang sách viết cho trẻ thơ

Không gian trẻ thơ trên trang sách Luis Sepúlveda, bắt đầu qua Chuyện con mèo dạy hải âu bay. Để rồi, từ đó, không gian mở rộng thành thế giới trải dài, nơi loài vật được nhân hóa có sự giao tiếp giữa các giống loài riêng biệt, chúng có những cộng đồng riêng, có suy nghĩ và hành động đầy ý nghĩa.

Là miền biển bắc vùng Hamburg rộng lớn, “con mèo mun to đùng, mập ú” tên Zorba gặp gỡ cô hải âu Kengah đang hấp hối và nhận trọng trách với cô, không ăn quả trứng cô đẻ ra, “chăm lo cho quả trứng đến khi chim non ra đời” và “dạy nó bay”. Là không gian thu hẹp về “căn hộ nhỏ trên một con phố yên tĩnh” của chàng trai tên Max, nơi đó, con mèo Mix từng cùng anh trưởng thành, già đi, mù lòa đã vô tình, nảy sinh tình bạn lạ kì với con chuột Mex “ba hoa lắm lời”. Là dạng không gian chuyển dịch theo chuyến phiêu lưu của con ốc sên muốn biết tại sao nó chậm chạp. Và là dạng không gian tràn ngập sắc màu kí ức, hồi tưởng của một nền văn hóa lâu đời miền Mapuche qua Chuyện con chó tên là Trung Thành.

Bằng một lối viết trong sáng rất mực, bằng cách tạo dựng tình tiết truyện cô đọng, hàm súc, gần như không có lấy một chi tiết thừa, mỗi câu chuyện về thế giới động vật Luis Sepúlveda khắc họa qua từng câu, từng chữ đều giản đơn đến lạ. Giản đơn, bởi chẳng phải, ở đó chứa đựng những câu hỏi ngây ngô trong tập hợp “1000 câu hỏi vì sao” trẻ nhỏ vẫn khiến người lớn phải đau đầu, nản lòng vì khó đấy ư? Vì sao hải âu lại phải bay? Vì sao ốc sên lại chậm chạp? Vì sao mèo và chuột luôn phải xung khắc với nhau?

Và cả những câu hỏi, xoay quanh chính bài học người lớn vẫn thường dạy dỗ trẻ nhỏ. Vì sao phải lễ phép, vì sao phải tỏ lòng biết ơn với những người đi trước, vì sao phải biết tin tưởng, vì sao phải dũng cảm, vì sao phải chân thành khi đối đãi với bạn bè…

Vì sao và vì sao?

Thế giới trẻ thơ là thế. Trong trẻo nhưng lại ham học hỏi khôn cùng. Nhưng hạn chế về lứa tuổi, nhận thức khiến những đứa trẻ chưa thể tiếp thu trọn vẹn thế nào là kiến thức, lý thuyết khoa học khô khan, phức tạp. Bởi vậy, xây dựng lên các thế giới trải dài tựa trang cổ tích thời hiện đại, Luis Sepúlveda không chỉ thấu hiểu lứa tuổi của đối tượng tiếp nhận tác phẩm ông hướng đến. Mà hơn cả, là cái tâm của người cầm bút, viết vì tuổi thơ.

Vậy nên, những bài học như hành trang đầu đời cho đứa trẻ, được ông gửi gắm vào mỗi trước tác không hề giáo điều, áp đặt mà hết sức tự nhiên. “… Chúng ta là bạn con, là gia đình của con, và chúng ta muốn con biết rằng nhờ con, chúng ta đã học được một điều đáng để tự hào: Chúng ta học được cách trân trọng, quý mến và yêu thương một kẻ không giống chúng ta. Thật dễ dàng để chấp nhận và yêu thương một kẻ nào đó giống mình, nhưng để yêu thương ai đó khác mình thực sự rất khó khăn, và con đã giúp chúng ta làm được điều đó.” (Chuyện con mèo dạy hải âu bay)

Tuy nhiên, dù yêu thương trẻ nhỏ tới đâu thì tác phẩm của Luis Sepúlveda cũng không phải thứ văn chương dễ dãi, được viết ra để chiều lòng người đọc, bất kể đó là lớp độc giả nhỏ tuổi chăng nữa. Bởi, hiện hữu qua trang viết Sepúlveda, vẫn ẩn chứa đau thương, mất mát đến quặn thắt. Con ốc sên có tên Dũng Cảm cùng đồng loại của nó, phải hi sinh nhiều đến thế nào mới tìm đến vùng đất mới? Chú chó có tên là Trung Thành, trong suốt cuộc đời nó đã luôn là chuỗi ngày của những hội ngộ – chia ly. Hay đơn thuần, hải âu con muốn dang đôi cánh bay, phải đạp mưa đạp gió.

Và đây, có lẽ chăng cũng là bài học tác giả Luis Sepúlveda gửi đến lứa tuổi đang dần khôn lớn trưởng thành. Rằng, không có con đường nào là “dễ dàng” để có thể đi tới thành công. Thậm chí, người ta phải đánh đổi, chịu thương tổn, đớn đau, thất bại rất nhiều. Nhưng nếu không dũng cảm tiến lên với “ước vọng mạnh mẽ”, sao có thể thấy được “mùa xuân”?

Và những trang văn gửi tới người lớn

Như thế giới cổ tích trải dài trên từng trang văn và cũng tựa thế giới con người, chân thật, gai góc tới đau lòng. Các tác phẩm viết cho thiếu nhi của Luis Sepúlveda cũng là những trang viết gửi tới người lớn vậy.

Bởi trẻ nhỏ tựa tờ giấy trắng, có lẽ, chúng sẽ luôn cần người lớn ở bên kiên nhẫn, chỉ bảo chúng từng điều hay, lẽ phải. Như cách, trên hành trình con ốc sên bò chậm chạp với lòng kiên định phải tìm ra lý do, vì sao lại chậm chạp, có một cụ rùa tên Tri Thức đã đồng hành với nó như thế nào. Như cách, những con mèo khu phố Hamburg, từ lời hứa rồi dần trở thành tình thương yêu để chúng dịu dàng chở che, kiên trì dạy dỗ chú hải âu Lucky ra sao. Nên, từng câu chuyện chỉ hơn 100 trang của Luis Sepúlveda, còn tựa cuốn cẩm nang dạy dỗ, giáo dục trẻ nhỏ cho những ai đang và sắp đối mặt trách nhiệm nặng nề nhưng cũng rất đỗi thiêng liêng đó.

Song đâu chỉ có thế, khi mà thế giới trẻ thơ Luis Sepúlveda tạo dựng dẫu trong trẻo đến đâu, thì thế giới ấy, cũng không tách rời thế giới con người, xã hội đời thực hôm nay. Một thế giới vẫn còn lắm thương đau, hiện lên qua lối hành văn giản dị của Sepúlveda lại như càng thêm đau xót. Về thiên nhiên đang bị tàn phá “các con tàu chở dầu lớn thường lợi dụng những ngày có sương mù dọc bờ biển, chạy hơi nước ra xa khỏi đất liền để thau rửa các thùng dầu. Người ta trút xuống biển hàng nghìn lít thứ chất lỏng sền sệt, hôi hám đó rồi nhờ những cn sóng đánh dạt ra xa.” (Chuyện con mèo dạy hải âu bay) Về không gian sống của các loài động vật ngày càng thu hẹp để phục vụ cho đời sống con người. Và cả những cuộc xung đột xuất hiện chỉ vì mục đích ích kỉ, ti tiện của một nhóm người.

Luis Sepúlveda viết rất nhiều về lòng biết ơn, sự dũng cảm, mơ ước, hoài bão, về tình cảm, tình bạn giữa con người với con người, giữa những giống loài khác biệt “bạn bè thì phải chăm lo cho hạnh phúc của nhau” (Chuyện con mèo và con chuột bạn thân của nó)… Nhưng tất thảy chỉ để giáo dục trẻ nhỏ thôi sao? Hay phải chăng, đây vốn như cách, ông đang nhẹ nhàng, thức tỉnh lương tri mỗi người nói chung về những giá trị bình dị mà nhân bản nhất. Nhưng dường như, giữa bánh răng cuộc sống ngày một quay cuồng, người ta đã lãng quên. Lãng quên đã được dạy và lãng quên, chính những điều họ đang dạy dỗ cho lớp trẻ hôm nay.