Sapiens Lược sử loài người – một giấc chiêm bao thuật lại hành trình tiến hóa không ngừng nghỉ về căn nhà tạm bợ mang tên vũ trụ, nơi mà nhân loại bé nhỏ đang cư trú như hạt cát trên sa mạc rộng lớn.
Lược sử loài người của Yuval Noah Harari có kết cấu 4 phần lần lượt từ cách mạng nhận thức, cách mạng nông nghiệp, sự thống nhất của loài người đến cách mạng khoa học. Loài người từ một “loài động vật không nổi trội” đến vị trí cao nhất của tầng kim tự tháp, đóng vai bá chủ Trái đất. Có phải bạn sợ cuốn sách sau sẽ như một cuốn giáo khoa khô khan, vô vị, giáo điều về lịch sử, sinh học mà bạn từng học trước đây? Câu trả lời là không. Đó là lí do vì sao Bill Gates ngợi khen hết lời Harari là người kể về lịch sử loài người khiến tất cả mọi người cảm thấy dễ tiếp cận nhất.
Trước khi nghiền ngẫm về “loài động vật không nổi trội” trong cuốn sách này, chúng ta cần nhận thức, homo sapiens nghĩa là gì? Theo nghiên cứu, tổ tiên của chúng ta là loại vượn loại lớn. Loài vượn loại lớn ấy không chỉ là tổ tiên của loài người mà còn cả tổ tiên của các loài tinh tinh, khỉ đột, đười ươi ngày nay. Trong đó, loài sapiens (tinh khôn) thuộc về chi Homo (người). Sau khi Homo floreiensis tuyệt chủng từ 45.000 năm trước, homo sapiens là loài người duy nhất còn sót lại. Do vậy, ta sử dụng thuật ngữ Homo sapiens để chỉ về loài người ngày nay.
13,5 tỷ năm trước vật chất và năng lượng xuất hiện đánh dấu khởi đầu của vật lí, các nguyên tử và phân tử xuất hiện đánh dấu sự khởi đầu của hóa học. Sau đó, vượt qua 9 tỷ năm tiếp theo thì Trái Đất hình thành. Mọi thứ giống như được định sẵn, các loài sinh vật hiện diện, loài Homo sapiens phát triển ở Đông Phi sau đó cách mạng nhận thức đem đến cho con người ngôn ngữ tưởng tưởng phục vụ nhu cầu giao tiếp, trao đổi thông tin, rồi cách mạng nông nghiệp, cách mạng khoa học nhanh chóng thúc đẩy con người vượt ra khỏi Trái Đất. Trong tương lai, liệu thiết kế thông minh có trở thành nguyên tắc của sự sống, Homo sapiens sẽ bị thay thế bằng siêu nhân chăng? Đây chính là vấn đề lớn mà nhân loại đang phải đối mặt được Yuval Noah Haraki lột trần thẳn thắng sau lớp áo mang tên văn minh, tiến hóa.
Bởi mỗi một quá trình đều là “cực thịnh tất suy” rồi từ đống tro lụi tàn ấy mà trở nên hồi sinh. Bắt đầu một quá trình mới với tư cách là homo sapiens duy nhất còn lại, ta buộc phải chuẩn bị sẵn sàng cho cái chết tự nhiên xứng đáng thay vì “cái chết nhân tạo” được dự đoán bới các nhà khoa học. Đó là cái chết bởi sự tàn phá môi trường sống, chết bởi bom nguyên tử hạt nhân sau “cuộc hôn nhân giữa khoa học và đế quốc”. Hãy thức tỉnh khỏi giấc mộng tiến hóa vĩnh viễn và nghiêm túc cùng Yuval Noah Harari xem lại nào các homo sapiens cô độc: có phải chúng ta đang dần giết chết chính mình khi tự nhiên không còn đủ sức khỏe mà chăm bẳm Sapiens nữa hay không?
Chuột và gián đang trong thời kì hoàng kim của chúng
Yuval Noah Harari từng trăn trở “Chúng ta đã tiến lên từ những chiếc xuồng đi sông, đến thuyền có mái chèo, đến tàu bơi nước, đến tàu con thoi- nhưng không ai biết chúng ta sẽ đi tới đâu. Chúng ta mạnh mẽ hơn bao giờ hết, nhưng gần như vô trách nhiệm hơn bao giờ hết. Chúng ta chỉ làm bạn với những vị thần tự tạo ra các định luật vật lí, mà chẳng đếm xỉa đến điều gì khác. Hậu quả là chúng ta đang gây nên sự hủy hoại thảm khốc cho các loài động vật anh em và hệ sinh thái xung quanh, khi tìm kiếm thêm chút thoải mái và sung sướng hơn cho riêng mình, nhưng chẳng bao giờ tìm thấy sự hài lòng. Liệu có điều gì nguy hiểm hơn những vị thần bất mãn và vô trách nhiệm, họ không biết mình thực sự muốn gì?”. Ông dường như luôn biết rằng, con người đang làm bạn với nguy cơ tuyệt chủng của chính chủng loại mình. Tất cả sẽ trở về vạch xuất phát. Nền văn minh của homo sapiens sẽ sụp đổ dưới các nhà máy điện hạt nhân mọc tràn lan như nấm trên khắp hành tinh.
Từ đầu đến cuối trang sách đã hơn một lần Haraki cảnh báo về sự tiến hóa quá nhanh của con người so với quy luật, cơ chế đặc thù của tự nhiên. Con người từ vị trí áp chót trong danh sách chuỗi thức ăn đã thực hiện những bước nhảy vọt ngoạn mục. Từ hình ảnh sử dụng công cụ bằng đá đập xương hút tủy biểu hiện cho việc sau khi một con thú hung mãnh săn mồi, khi tất cả các loài động vật khác như chó rừng, linh cẩu nhặt nhạnh ăn thừa đến con người thứ sót lại chỉ là chút xương xẩu còn có thể ăn được. Thời kì Đồ đá là số không. Thế nhưng, nếu xét ở một khía cạnh khác, đây chính là thời kì không có ô nhiễm khí hậu, không có thủng tầng ozon, không có thiên tai, hạn hán, lũ lụt, không có mực nước biển dâng cao do con người phá hủy môi trường bằng sản phẩm từ sức mạnh vượt trội của bộ não. Ngay khi một thảm họa toàn cầu xảy ra, như Harari nói chuột và gián sẽ chui ra từng đống đổ nát, phát huy khả năng truyền bá gen. Sau chục triệu năm nữa, loài chuột thông minh sẽ nhìn lại và biết ơn sâu sắc sự chết chóc tự loài người gây nên giống như chúng ta đã từng biết ơn thiên thạch đã làm các loài khủng long tuyệt chủng.
Trong khi các Sapiens đang ngày càng phát triển theo chiều hướng không tuân thủ quy luật tạo hóa, họ tuân thủ hơn các tôn chỉ của ngành công nghiệp hiện đại và chính phủ. Các đế quốc đã chọn sự thoái vị sớm trong hòa bình. Thế nhưng, với hai chính thể gần nhau, sẽ có một kịch bản hợp lí đẩy họ đến chiến tranh trong vòng một năm là một quy luật chủ chốt của chính trị quốc tế. Các Sapiens như tác giả suy nghiệm rằng họ đang di chuyển một cách lo lắng giữa cửa vào của thiên đường và phòng chờ của địa ngục. Một sự kiện ngẫu nhiên nào đó có thể đẩy ra lăn về một trong hai hướng trên mà ta không thể lường trước được.
500 trang sách lược sử về loài người này có thể phần nào giúp chúng ta ăn mừng vì những thành tích chưa từng có trong lịch sử của Sapiens hiện đại nhưng đồng thời cũng đừng quên mất rằng chuột và gián trong thời kì hoàng kim của chúng đang chờ đợi chúng ta cướp đoạt vai trò của Chúa, xỏ chân vào chiếc giày của tự nhiên và tự hủy hoại chính mình.
Hà Khánh Vic
