Là tác phẩm đầu tay của Dashiell Hammett, người được coi như một trong những tác giả “tiên phong đưa thể loại trinh thám đen đến với đại chúng”, Mùa gặt đỏ chứa đựng những đặc trưng cơ bản của thể loại trinh thám đen nói chung, của riêng thế giới tiểu thuyết do tác giả Dashiell Hammett sáng tạo nên nói riêng.
Câu chuyện được thiết lập theo ngôi kể thứ nhất, dưới điểm nhìn một thám tử tư làm việc cho Hãng Continental, anh xưng “tôi”, thuật lại toàn bộ quá trình, thời gian anh đến thành phố Personville tác nghiệp. Tuy nhiên, ngay từ đầu khi đặt chân tới nơi đây, con người đó đã gặp trở ngại. Thân chủ của anh, Donald Willsson, chủ bút tờ Herald, một tờ báo địa phương, đã bị sát hại. Giữa bầu không khí đặc quánh đến từ hàng loạt các mối xung đột ngầm giữa những thế lực thật sự nắm giữ Personville, khiến nơi đây thành “Poisonville”; vị thám tử thuộc Hãng Continental đã tự nhận lấy thỏa thuận rằng sẽ thanh lọc thành phố này. Dẫu cho sự thanh lọc đó buộc phải lật nhào hệ thống quyền lực vốn tồn tại cố hữu ở Personvilla và dẫu cho có khiến Personvilla “bị nhấm chìm trong biển máu”.
“Mùa gặt đỏ” và một thành phố ngập ngụa mùi máu tanh, thuốc súng
Ra đời vào năm 1929 và cũng là tác phẩm đầu tay của Dashiell Hammett nhưng Mùa gặt đỏ đã thực sự gây ấn tượng tại thời điểm đó, trước hết ở cách tác giả xây dựng lên một không gian tiểu thuyết vô cùng bức bối với một dạng không gian hẹp nhưng lại ngập mùi máu tanh, thuốc súng. Câu chuyện mở ra từ một vụ án mạng đầy bất ngờ khi nhân tố tạo tiền đề cho nhân vật trung tâm, người thám tử xuất hiện, lại trở thành nạn nhân bị ám sát ngay trước khi người được anh thuê đặt chân tới Personville chưa lâu. Vụ án mạng không quá khó để đặc vụ đến từ hãng thám tử tư Contitnental này tìm ra chân tướng hung thủ. Nhưng vụ án khép lại chừng như cũng là lúc, “mùa gặt đỏ” mới chính thức bắt đầu.
Bởi chân tướng thực sự của thành phố được mệnh danh là Poisonvilla, qua thời gian mới dần hiện rõ trước một kẻ ngoại lai đột ngột tới nơi này với hàng loạt án mạng xảy đến liên hoàn còn tính mạng người đặc vụ cũng thường xuyên bị đe dọa. Một thành phố chính phủ cấu kết với tội phạm, lũng đoạn toàn bộ hạ tầng và thượng tầng trong sự “tham nhũng và thối nát”. Lịch sử đằng đẵng hơn 40 năm của Personvilla chính rằng đi từ sự chuyên quyền, tập trung quyền lực tới bạo loạn và rồi là sự xung đột ngầm giữa các phe cánh tội phạm, xã hội đen. Một lịch sử như thế đã dung dưỡng lên một xã hội kim tiền lên ngôi mà đạo đức, niềm tin, mối quan hệ tình cảm giữa người với người trở nên quá đỗi rẻ mạt. Thậm chí đến cả những con người mang cùng một dòng máu cũng sẵn sàng triệt hạ nhau để củng cố quyền lực.
Giữa thành phố mục ruỗng tới tận chân giá trị nhân tính, bầu không khí luôn căng thẳng đượm mùi khói thuốc giữa những kẻ cầm đầu thành phố suốt đằng đẵng bao năm còn bản thân mỗi con người nơi đây vẫn đang lần hồi bị “hủy hoại”, bị thứ “thuốc độc” vô hình ăn mòn, một kẻ “ngoại lai” xuất hiện. Anh đặc vụ thuộc hãng thám tử tư Continental trực tiếp hiểu rằng luật lệ nơi đây “là chẳng có luật nào” và không thể sử dụng lối hành xử thông thường mà có thể tồn tại ở Personvilla. Chốn này cần được thanh lọc và phải dùng chính thứ luật lệ đã tồn tại cố hữu tại đây mà thanh lọc Personvilla.
Câu chuyện diễn ra trọn vẹn ở một nơi luật lệ thiết lập từ tiền, quyền và tiếng nói người chiến thắng mà số phận những kẻ bé mọn thì mãi chìm sâu dưới đáy cùng xã hội. Nên chăng, Mùa gặt đỏ, chữ “đỏ” vì thế có lẽ không chỉ ám chỉ đến quá trình “thanh lọc” như một cuộc đi săn trên quy mô rộng của gã đặc vụ “ngoại lai” mà có lẽ, còn ám chỉ đến sự kéo dài thêm cho lịch sử vốn đã đẫm máu của những xung đột giai cấp, thanh trừng phe cánh tại thành phố được lấy bối cảnh vào Thời kỳ cấm rượu ở Hoa Kỳ này.
Cái tôi và chất ngông của thám tử trong “trinh thám đen”
Khác với thể loại trinh thám truyền thống, tính thiện – ác, chính diện – phản diện được phân định rõ ràng, ở trinh thám đen, ngay cả khi nhân vật trung tâm là người điều tra, phá án thì khi theo dõi xuyên suốt tác phẩm, người đọc cũng không khỏi thấy nhân vật trung tâm đó khó có thể dùng những phạm trù đạo đức thông thường để nhìn nhận họ. Song chính bởi ranh giới thiện – ác mong manh, mơ hồ như vậy đã làm nên những nhân vật bí ẩn, phức tạp, đầy cuốn hút. Bởi họ được tạo dựng để tồn tại trong các đô thị xám xịt mà sự băng hoại đạo đức đã như ngấm sâu trong từng ngõ ngách, lan rộng trong từng tầm sâu tâm hồn con người. Và người đặc vụ tới từ hãng thám tử tư Continental cũng mang trọn vẹn những đặc trưng đó về một nhân vật trung tâm trong trinh thám đen bên cạnh khía cạnh sáng tạo cá nhân của tác giả Dashiell Hammett làm nên cái tôi, chất ngông của riêng vị đặc vụ này.
Qua việc người đặc vụ trực tiếp xưng “tôi” kể lại suốt quãng thời gian ở Personvilla với “cái tôi” đầy kiêu hãnh sẵn sàng đi tới tận cùng vấn đề, trước hết, anh đã làm đúng bổn phận của một đặc vụ, rất nhanh phá được vụ án mạng mà nạn nhân là chính thân chủ thuê anh tới Personvila – Donald Willson, chủ tờ báo Herald. Nhưng “cái tôi” đấy còn chứa đựng cả sự sắc lạnh, có thù tất báo dẫu có hiểm nguy hay phải sử dụng quy tắc ngầm nhằm đối phó với những thế lực ngầm bộ rễ đã ăn sâu, vươn xa tại thành phố này. Nên phá án là bồn phận còn “dọn dẹp sạch sẽ tinh tươm” cả một Personvilla đã hết lần này tới lần khác, dồn anh tới chân tường lại là những chuyện vượt ngoài bổn phận.
Nhưng với một kẻ không trợ thủ, không phe cánh, độc lai độc vãng giữa thành phố rộng lớn thì lợi dụng trọn vẹn sự nghi ngờ, đối chọi giữa các phe cánh để chúng tận diệt lẫn nhau cũng chỉ là cách cho anh sinh tồn. Người đặc vụ “đã vi phạm nhiều quy định của Hãng, luật lệ của bang và đã gây ra nhiều thương vong” có thể làm gì khác đây để tồn tại giữa thành phố không dung nạp một kẻ ngoại lai như anh trong khi rời đi, chưa chắc đã là có thể. Và anh cũng có thể làm gì, cho cuộc sống của 40.000 dân tồn tại trong “bầu không khí ám đầy bụi, như thể vừa chui ra từ ống khói của lò luyện kim” này ngoài việc phá bỏ đi những quy tắc, luật lệ đằng đẵng hơn bốn mươi năm đó.
Tuy nhiên, nói đi cũng phải nói lại, thông minh, sắc sảo, lạnh lùng và gần như tin tưởng tuyệt đối vào bản thân song cũng có những giây phút, người đặc vụ trên trang văn Mùa gặt đỏ để lộ ra sự yếu đuối khôn cùng. Khi anh nhận ra, giữa thành phố chỉ rặt là kẻ địch, anh đã cô đơn như thế nào, bản thân anh cũng đang dần bị tha hóa ra sao trước hàng loạt án mạng xảy đến. Người có thể thực sự nói và lắng nghe anh, lại chính là Dinah người phụ nữ không đẹp nhưng đầy quyến rũ mà bí hiểm giữa thế giới ngầm tranh tối tranh sáng. Những giấc mơ đứt đoạn, cú rơi “trước hàng triệu đôi mắt đang đứng trên quảng trường, cách xa nhiều dặm bên dưới” càng thêm xoáy sâu nỗi trống vắng cùng cảm thức như thể con người đó cũng đang dần đánh mất chính mình.
Nhưng có lẽ, chính bởi sự quyện hòa giữa nét lạnh lùng sắc sảo với nỗi sợ hãi vô hình rất người ấy mà hình tượng nhân vật đặc vụ, thám tử trong Mùa gặt đỏ càng thêm sâu sắc. Rằng anh cũng chỉ là một con người, càng ý thức mạnh mẽ về cái tôi, lại như càng hãi sợ việc đánh mất bản ngã. Và phải chăng, “tôi”, xuyên suốt câu chuyện, không một lần hé lộ danh tính, không một lần được đề cập tới định danh cụ thể, cũng là cách, tác giả Dashiell Hammett tập trung khắc họa cho “cái tôi” kiêu hãnh, can trường, cũng rất mực tinh tế này?
Mùa gặt đỏ, viên gạch nền mẫu mực của dòng truyện trinh thám đen
Được đánh là người tiên phong “đưa thể loại trinh thám đen đến với đại chúng”, tác giả Dashiell Hammett đã sáng tạo nên Mùa gặt đỏ, như góp một viên gạch nền mẫu mực, cùng những sáng tác của Cornell Woolrich cùng thời, cho sự phát triển dòng truyện trinh thám đen.
Cuốn sách dày hơn 300 trang, mang trọn vẹn đặc trưng thể loại trinh thám đen. Không gian tiểu thuyết thu nhỏ trong không gian đô thị xám xịt, bức bối với những mâu thuẫn giữa các phe cánh, thậm chí là giai cấp luôn đẩy đến mức thẳng căng. Hàng loạt sự kiện xảy đến dồn dập nhưng thời gian thực tế nhân vật trải qua lại rất ngắn. Án mạng ban đầu và việc phá án chỉ là duyên cớ để câu chuyện phát triển và mở rộng với hàng loạt án mạng xảy đến giữa không gian ngập ngụ tham vọng, máu tanh lẫn thuốc súng.
Tất cả buộc nhân vật trung tâm, bên cạnh như say trong mùi máu, mùi khói thuốc, mùi rượu, mùi cồn thuốc phiện… cần tỉnh táo mà nhận ra, đâu mới là sự thật. Khi vốn dĩ thành phố này, chẳng thể có bạn bè hay sự tin tưởng tuyệt đối còn sinh mạng con người lại quá đỗi mong manh.
Mùa gặt đỏ, sắc đỏ của máu thấm xuống thành phố Personvilla và thấm đẫm trên trang văn của Dashiell Hammett, tựa một lời cáo chung cho khoảng thời gian đằng đẵng, mảnh đất này như chẳng có hai chữ “yên bình.”
Đọc thêm các bài review về tác phẩm thuộc dòng tiểu thuyết trinh thám đen:
Điểm hẹn đen (Cornell Woolrich) – Điểm hẹn của chuỗi bi kịch trải dài
Người đàn bà trong đêm – Cornell Woolrich
Mọt Mọt
